Perşembe, Kasım 09, 2006

ÇEŞİTLİ YÖNLERİYLE DİL

Dil, insanlar arasındaki iletişimi sağlayan bir araçtır. Dilin insan hayatındaki başlıca rolü, bilgiyi başkalarına nakletmek, böylece bir anlaşmaya varmaktır.
Dilin ortak nitelikleri şunlardır:
a. İnsanlar arasındaki iletişimi sağlar.
b. Sosyal bir kurumdur.
c. Temeli bilinmeyen zamanlarda atılmış gizli bir anlaşmalar sistemidir.
d. Kendine özgü konuları olan ve gelişen canlı bir varlıktır.
e. Bir milletin ortak malıdır.
f. Bir milletin kültür ve uygarlık seviyesi ile yakından ilgilidir.
Dil, konuşma dili ve yazı dili olmak üzere ikiye ayrılır.
Konuşma Dili, günlük hayatımızda kullandığımız dildir. Karşılıklı konuşmalarda dil kurallarına uyulmadığı görülebilir. Çünkü dil kurallarına uygun konuşmayı planlayacak zamanı yoktur.
Konuşmada ses tonundan ve vurgulardan yararlanılır. Ayrıca jest ve mimikler de karşımızdaki kişiyle anlaşmamıza yardımcı olur.
Konuşma dili, bölgelere göre farklılıklar gösterebilir; ancak bu farklılıklar yazıya yansımamalıdır.
Yazı Dili, yazılı anlatımda kullanılan dildir. Bir milletin kültür ve edebiyat dili, aynı zamanda yazı dilidir. Yazı dili farklılık göstermez, ortaktır ve devlet dilidir.
Diler kendi içlerinde birtakım alt kollara ayrılır:
a. Ağız: Bir dilin bölgelere göre değişen söyleyiş özelliğidir. Dilimiz konuşulduğu yere göre farklılıklar gösterir. Kars ağzı, Trabzon ağzı, Aydın ağzı vb.
“Ondan biz gece gahdık. Osmannı içine, gece bizi aldı gaşdılar. Gaşdığımız kimi yollarda az galdı tüfenginen bizi dolandırdılar.” A. Bican Ercilasun
b. Şive: Bir dilin ses ve şekil farklılıkları içeren söyleyiş özelliğidir. Türkçe’de 20’den fazla şive vardır. Kırgız, Kazak, Azerî, Özbek, Türkmen, Türkiye Türkçesi vb.
“Ahvalingiz neçük?” Özbek Türkçesi -> (Nasılsınız?)
“Düşeceğim” Azerî Türkçesi -> (İneceğim.)
c. Lehçe: Bir dilin bilinmeyen zamanlarda kendinden ayrılmış, çok büyük farklılıklar gösteren koludur, Yakutça, Çuvaşça gibi.
“İti kurduk munın munnan ereyin ereydien ıppıkın körün baran, töröp-püt ağalah kisi süreğim asımmat sanam haytah namnabat bu ol uoğay.”
(Böylece bu kadar işkence yapıldığını gören ana yüreği nasıl acımasın ve aklını oynatmasın?)
Dil, bir toplumu millet konumuna getiren bağların en güçlüsüdür. Dil olmadan bir toplumun gelişmesi beklenemez. Dili olmayan milletlerin tarihlerinden de söz edilemez. Bir milletin değerleri, gelenekleri, inanışları, mücadeleleri, kısacası kültürü, o milletin dilinde saklıdır.

DİL BİLGİSİNİN BÖLÜMLERİ:
Dil Bilgisi dillerin doğuşunu, günümüze kadar geçirdiği evreleri, dilin özelliklerini, kurallarını inceleyerek dili doğru kullanma yollarını gösteren bilgiler topluluğudur.
Bir dilin yapısının incelenebilmesi için çeşitli bilimsel yollardan hareket etmek gerekir. Bu nedenle dil bilgisi kendi içinde birtakım alt dallara ayrılır.
1- Ses Bilgisi (Fonetik): Bir dildeki sesleri, bu seslerin birlikte kullanılışlarını, vurgularını, tonlarını inceler.
2- Şekil Bilgisi (Morfoloji): Sözcük köklerini, eklerini, sözcüklerin birleşme ve türeme yollarını, çekim özelliklerini inceler.
3- Yapı Bilgisi (Etimoloji): Sözcüğün kökünü, ne zaman ortaya çıktığını, zaman içerisinde nasıl değişikliklere uğradığını araştırır.
4- Anlam Bilgisi (Semantik): Sözcük ve sözcük gruplarının anlamlarını, anlam değişmelerini inceler. Cümlelerin anlamlarını da değerlendirir.
5- Cümle Bilgisi (Sentaks): Cümleleri, cümlecikleri, sözcük gruplarını yapıları bakımından inceler. Bunların cümle içerisinde nasıl yer aldığını araştırır.
6- Ağız Bilgisi (Diyalektoloji): Sözcüklerin çeşitli bölge ve gruplara göre değişen söyleyiş biçimlerini inceler.

DÜNYA DİLLERİNİN SINIFLANDIRILMASI
Dünyada konuşulan dillerin sayısı kesin olarak bilinmemektedir.
* Dil aşamasına gelen bazı lehçelerin ayrı bir dil sayılıp sayılmayacağı.
* Yazı dilini oluşturmamış dillerin bir dil sayılıp sayılmayacağı.

BİÇİMLERİ (YAPILARI) BAKIMINDAN DİL AİLELERİ
1- Tek Heceli (Yalınlayan) Diller:
a. Sözcükleri tek hecelidirler, ek almazlar.
b. Sözcükler cümle içinde değişikliğe uğramazlar, çekimleri yoktur.
c. Cümle tek heceli sözcükler dizisinden ibarettir.
d. Sözcüklerin görevi cümledeki yerinden anlaşılır. (Cümle dışındaki sözcüklerin ad, sıfat, belirteç, eylem olup olmadıkları anlaşılmaz.)
e. Şekil olarak birbirlerine çok benzeyen sözcükleri ayırmak için zengin bir vurgu sistemi geliştirilmiştir.
f. Yeni anlam ve kavramlar; yeni sözcüklerle birleştirme veya vurgulamayla karşılanır. Bir sözcük değişik tonlarda söylendiğinde farklı on – on beş anlam kazanır.
(ÇİNCE, TİBETÇE, SİYAMCA, LAOSÇA, GÜNEYDOĞU ASYA DİLLERİ)

1. Bitişken (Eklemli) Diller:
a. Sözcük kökleri değişmez.
b. Sözcüklere birtakım ekler getirilerek yeni sözcükler elde edilir. Türetilen sözcüklerle kök arasında anlam ilişkisi vardır.
c. Sözcüklere getirilen eklerle cümle içindeki sözcüklerin görevlerinde değişiklik yapılabilir.
d. Kök ile ekler açık bir şekilde birbirinden ayırt edilebilir.
e. Bazı dillerde ekler sözcüğün sonuna, bazılarında ise sözcüğün başına getirilebilir.
(TÜRKÇE, MOĞALCA, MANÇUCA, TUNGUZCA, KORECE, JAPONCA, FİNCE, MACARCA)

3. Kaynaştıran (Polisentetik) Diller:
a. Bu gruba giren dillerde cümle temel bir dil ögesine dayanır.
b. Genellikle eylem cümledeki diğer ögeleri kendisiyle birleştirir. Bazen bir cümle bir sözcük durumuna gelebilir.
c. Bitişme kesintiye uğramaz, cümlenin bütününe yayılır.
d. Cümledeki sıralama belirli kurallara göredir.
(AMERİKAN YERLİ DİLLERİ, GROENLAND DİLİ, ESKİMOCA, GÜRCÜCE)

4. Bükünlü (Çekimli) Diller:
a. Bu dillerde tek heceli ve çok heceli sözcük kökleri vardır.
b. Yeni sözcükler türetilirken ve çekim sırasında çoğu kez sözcük köklerinde önemli değişiklikler olduğu gibi, sözcük kökündeki asıl sesleri yeni sözcükte de bulmak mümkündür.
c. Yeni anlam ve kavramlar anlatan sözcükler kökün içten kırılmasıyla aldığı değişik şekillerle karşılanır.
d. Bükünlü diller kendi aralarında kök bükünlü ve gövde bükünlü olmak üzere ikiye ayrılır.
(ARAPÇA ---> KÖK BÜKÜNLÜ; ALMANCA, İNGİLİZCE, FRANSIZCA---> GÖVDE BÜKÜNLÜ)

KAYNAK (Köken, menşe) BAKIMINDAN DİL GRUPLARI:
1. Hint – Avrupa Dilleri: Avrupa ve Asya’da konuşulur.
Romen dilleri (Fransızca, İtalyanca, İspanyolca, Portekizce, Romence…)
Slav dilleri (Rusça, Ukraynaca, Lehçe. Çekçe, Slovakça, Bulgarca, Hırvatça…)
Germen dilleri (İngilizce, Almanca, Hollandaca, İsveççe, Norveççe…)
Asya dilleri (Hintçe, Farsça, Afganca, Urduca, Sanskristçe…)
2. Hamî – Samî Dilleri: Güneybatı Asya ve Kuzeybatı Afrika’da konuşulur.
İbranice, Arapça, Asurca, Aramca, Somalıce…
3. Bantu Dilleri: Orta ve Güney Afrika’da konuşulur.
Lingalaca, Lubaca, Kongoca, Gurca…
4. Ural – Altay Dilleri: Fince, Macarca, Samoyetçe…
Türkçe, Moğolca, Tunguzca…
5. Çin – Tibet Dilleri: Güneydoğu Asya’da konuşulur.
Çince, Tibetçe, Siyamca, Nagaca, Birmanca…
6. Okyanusya Dilleri: Malayca. Cavaca, Tahitice…
7. Amerikan Dilleri: Güney ve Kuzey Amerika’da konuşulur.
Eskimo, Algonkin, Naçez, Atabaska, Maya, Uto-Aztek…

Hilâl GÜLER
DERS NOTLARI

1 yorum:

Adsız dedi ki...

sağ olun verdiğiniz bilgiler çok işime yaradı